Ismoilov Azamat Arslanboyevich

PEDAGOGGA QO‘YILADIGAN ODOB-AXLOQ TALABLARI

Zamonaviy jamiyatda pedagog shaxsining o‘rni beqiyosdir. Pedagog faqat bilim beruvchi emas, balki yosh avlodning ma’naviy dunyosini shakllantiruvchi, axloqiy qadriyatlarni singdiruvchi, komil insonni tarbiyalovchi shaxsdir. Shu boisdan pedagogning shaxsiy fazilatlari, odobi va axloqi uning kasbiy muvaffaqiyatining asosiy mezonlaridan biri sanaladi.

Bugungi kunda pedagog oldiga qo‘yilayotgan talablar nafaqat kasbiy bilim va ko‘nikmalarga, balki shaxsiy madaniyat, ma’naviyat, axloqiy mas’uliyatga ham qaratilmoqda. Pedagogning odob-axloqi ta’lim jarayonining samaradorligini oshirishda, o‘quvchi-yoshlarning ijobiy dunyoqarashini shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi.

Pedagog shaxsining shakllanishida avvalo uning ichki dunyosi, e’tiqodi, ma’naviy boyligi va insonparvarlik tuyg‘usi muhim o‘rin tutadi. Pedagog o‘zini doimo o‘rnak qilib ko‘rsatishi, o‘quvchilariga na’muna bo‘lishi zarur. Shu jihatdan, pedagogning axloqiy fazilatlari nafaqat o‘quvchilar bilan, balki jamiyat bilan bo‘lgan munosabatlarda ham namoyon bo‘ladi.

Yaxshi pedagog adolatli, sabrli, samimiy, mehribon va halol bo‘lishi kerak. U o‘z so‘zlari va amallari bilan o‘quvchida ishonch uyg‘otadi, ularning ichki qobiliyatlarini rivojlantirishga undaydi. Pedagog shaxsining fazilatlari uning kasbiy mahoratini belgilovchi omillardandir.

Pedagogning odobi – bu uning kundalik faoliyatidagi axloqiy me’yorlar majmuasidir. Bu me’yorlar o‘qituvchi nutq madaniyati, kiyinish odobi, o‘quvchi va ota-onalar bilan muomala uslubida o‘z ifodasini topadi. Har bir pedagog o‘z obro‘sini saqlashi, harakatlari bilan ta’lim muassasasi nufuziga hissa qo‘shishi lozim.

Shuningdek, pedagog o‘z ustida muntazam ishlashi, o‘zini rivojlantirishi, zamonaviy texnologiyalarni o‘rganishi va o‘quv jarayoniga tatbiq etishi kerak. Axloqiy yetuklik – bu doimiy mehnat va o‘zini takomillashtirish natijasidir.

Pedagogikada pedagogik etika va odob-axloq qoidalari mavjud bo‘lib, pedagogik etika — bu o‘qituvchi faoliyatida amal qilinadigan axloqiy me’yorlar tizimi hisoblanadi. Pedagogik etika o‘quvchilar, hamkasblar va ota-onalar bilan bo‘lgan munosabatlarda odob, hurmat va ishonch muhitini shakllantirishni ko‘zda tutadi. Pedagogik etikaning asosiy tamoyillari – adolat, mas’uliyat, samimiyat va bag‘rikenglikdir.

O‘qituvchi o‘z faoliyatida har bir o‘quvchining shaxsini hurmat qilishi, ularning qadr-qimmatini asrash, fikrlarini tinglash, individual yondashuv asosida ta’lim berish tamoyiliga amal qilishi lozim.

Pedagogning odob-axloq qoidalari uni kasbiy faoliyatga va ijtimoiy hayotga yo‘naltirib turuvchi axloqiy kompas hisoblanadi. Bu qoidalar ichida eng asosiylari quyidagilardir:
         - Har bir o‘quvchiga hurmat bilan munosabatda bo‘lish;

- Nutq madaniyatiga rioya qilish;

- Xolislik va adolatni saqlash;

- O‘z xatti-harakatida mehr, sabr va mas’uliyatni namoyon etish;

- Kasbiy sirlarni saqlash va axborot madaniyatiga amal qilish.

Shu tamoyillarga amal qilgan pedagog o‘z kasbida muvaffaqiyat qozonadi, o‘quvchilar orasida obro‘-e’tibor topadi.

Xulosa qilib aytganda pedagog shaxsining odob-axloq madaniyati ta’lim jarayonining ajralmas qismi bo‘lib, u nafaqat bilim berishda, balki yoshlarning ma’naviy kamolotida ham muhim o‘rin egallaydi. Pedagogik etika me’yorlariga rioya qilgan o‘qituvchi o‘z faoliyati orqali o‘quvchilarni ijobiy fazilatlarga o‘rgatadi, ularning qalbida insonparvarlik, vatanparvarlik va mehnatsevarlik tuyg‘ularini tarbiyalaydi.

Shu boisdan pedagog o‘z odobi, nutqi, kiyinish madaniyati, o‘zini tutish tarzida doimo namunali bo‘lishi, kasbiy va shaxsiy fazilatlarini uyg‘unlashtira bilishi zarur. Faqat shundagina u chinakam ma’naviyatli, axloqan yetuk pedagog sifatida jamiyat e’tirofiga sazovor bo‘la oladi.

O‘QITUVCHILIK MAS’ULIYATI

Bugungi kunda ta’lim tizimida o‘qituvchining o‘rni va mas’uliyati har qachongidan ham muhim ahamiyat kasb etmoqda. Respublikamizda amalga oshirilayotgan ta’lim islohotlari, yangi pedagogik yondashuvlar, zamonaviy texnologiyalarni o‘quv jarayoniga joriy etish - bularning barchasi o‘qituvchidan nafaqat bilim, balki yuksak mas’uliyat, vijdoniylik va kasbiy sadoqatni talab etadi.
O‘qituvchilik - bu nafaqat kasb, balki insoniy burch, ma’naviy majburiyat va jamiyat oldidagi yuksak mas’uliyatdir. 

O‘qituvchilik mas’uliyati pedagogikaning markaziy tushunchalaridan biri hisoblanadi. Mas’uliyat deganda insonning o‘z faoliyati natijalari uchun javob berish, o‘z vazifalarini vijdonan bajarish majburiyati tushuniladi. O‘qituvchi uchun bu tushuncha yanada kengroq mazmunga ega, chunki u nafaqat o‘z ishining natijasiga, balki o‘quvchilarning taqdiri, tarbiyasi va dunyoqarashiga, jamiyatning rivojlanishiga ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi.

Pedagogik mas’uliyat - bu o‘qituvchining kasbiy burchini his etishi, ta’lim jarayonida yuzaga keladigan barcha vaziyatlarda to‘g‘ri qaror qabul qila olishi, o‘z harakatlari natijalarini oldindan ko‘ra bilish qobiliyatidir. Bu mas’uliyat faqat o‘quv jarayonini tashkil etishda emas, balki o‘quvchilarning ma’naviy, axloqiy va ijtimoiy rivojida ham namoyon bo‘ladi.

O‘qituvchining mas’uliyatini ikki yo‘nalishda ko‘rish mumkin, bular:

1. Kasbiy mas’uliyat - o‘z sohasini mukammal bilish, ta’lim sifatini ta’minlash, dars jarayonini samarali tashkil etish.

2. Axloqiy mas’uliyat - o‘quvchilar uchun ibrat bo‘lish, halollik, adolat va mehr-oqibat tamoyillariga amal qilish.

Mas’uliyatli o‘qituvchi o‘z faoliyatini rejalashtiradi, natijalarni tahlil qiladi va doimo o‘z ustida ishlaydi. Bunday yondashuv o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, mas’uliyatni his qilish va o‘ziga ishonchni shakllantiradi.

Zamonaviy ta’lim jarayonida o‘qituvchilik mas’uliyati yangi mazmun kasb etmoqda. Bugungi o‘qituvchi faqat bilim beruvchi emas, balki o‘quvchini o‘z fikrini erkin ifoda etishga, ijodkorlikka, tanqidiy fikrlashga o‘rgatuvchi shaxsdir. Shu boisdan, o‘qituvchining mas’uliyati faqat dars berish bilan chegaralanmaydi. U jamiyatda yetuk shaxslarni shakllantirish jarayonining muhim ishtirokchisidir.

Ta’lim tizimidagi har bir yangilik, har bir islohot o‘qituvchidan mas’uliyatni yanada oshirishni talab etadi. Masalan, raqamli texnologiyalar, sun’iy intellekt va onlayn ta’lim shakllarining joriy etilishi o‘qituvchidan yangicha fikrlash, moslashuvchanlik va o‘z ustida doimiy ishlashni taqozo etadi.

Mas’uliyatli o‘qituvchi quyidagi fazilatlarga ega bo‘ladi:

• o‘z kasbini sevadi va unga sadoqat bilan yondashadi;

• o‘quvchilarga nisbatan mehribon va adolatli bo‘ladi;

• har bir o‘quvchining individual qobiliyatini hisobga oladi;

• o‘z faoliyatining natijasi uchun javobgarlikni his etadi.

O‘qituvchilik mas’uliyatining yana bir muhim jihati - bu jamiyat ishonchini oqlashdir. Chunki ota-onalar, o‘quvchilar va jamiyat o‘qituvchidan nafaqat bilim, balki tarbiya, ma’naviyat va ijobiy ibrat kutadi.

Zamonaviy pedagogning mas’uliyatini oshirish uchun quyidagi omillar muhim ahamiyatga ega:

• kasbiy malaka oshirish kurslarida muntazam ishtirok etish;

• innovatsion pedagogik texnologiyalarni o‘zlashtirish;

• shaxsiy va kasbiy refleksiya orqali o‘z faoliyatini tahlil qilish;

• jamoa bilan hamkorlikda ishlash va tajriba almashish.

Xulosa qilib aytganda, o‘qituvchilik mas’uliyati - bu shunchaki kasbiy burch emas, balki insonparvarlik, mehr, sabr-toqat va vijdoniylikning mujassam ifodasidir. O‘qituvchi jamiyatda eng muhim shaxs sifatida nafaqat bilim beradi, balki inson qalbiga yo‘l topadi. Shu boisdan, o‘qituvchi o‘z faoliyatida mas’uliyatni doimiy yo‘ldosh deb bilmog‘i zarur.

Mas’uliyatli o‘qituvchi o‘z kasbiga fidoyi bo‘ladi, o‘quvchilarning qalbida ijobiy o‘zgarishlar yaratadi va jamiyatning ertangi kunini shakllantiradi. Bugungi islohotlar davrida har bir pedagog o‘zining kasbiy mas’uliyatini chuqur anglab, ta’lim sifatini oshirishga intilishi lozim.