Bugungi kunda ta’lim jarayonlari jadal o‘zgarib, an’anaviy usullardan raqamli va sun’iy intellektga asoslangan ta’limga o‘tish tendensiyasi kuzatilmoqda. Shu bois, “Tasviriy san’at va muhandislik grafikasi” ta’lim yo‘nalishida bo‘lajak o‘qituvchilarni kelajak talablariga mos holda tayyorlash dolzarbdir. Chirchiq Davlat Pedagogika Universitetida rahbariyat tomonidan ilgari surilgan “Kelajak o‘qituvchisi” Konsepsiyasi aynan shunday raqobatbardosh, zamonaviy talabga javob beradigan pedagog kadrlarni tayyorlash maqsadini ko‘zlaydi. Ushbu hujjatga ko‘ra, kelajak o‘qituvchisi keng ko‘lamli kasbiy kompetensiyalarga ega, kreativ va nostandart fikrlash ko‘nikmalarini egallagan, darslarga ijodiy yondasha oladigan, zamonaviy texnologiyalardan foydalana oladigan hamda real sharoitlarga tez moslashuvchan shaxs bo‘lishi lozim.
Kelajak tasviriy san’at o‘qituvchisini shakllantirishda birinchi qadam uning qanday kompetensiyalarni rivojlantirish kerakligini aniqlashdir. XXI-asr ta’limi kontekstida o‘qituvchilar uchun muhim ko‘nikma va qobiliyatlar majmuasi quyidagilardan iborat:
Bo‘lajak o‘qituvchi tasviriy san’atning nazariy va amaliy asoslarini puxta egallashi, turli texnikalar (masalan, rangtasvir, grafika, haykaltaroshlik)da ijod qila olishi zarur. An’anaviy san’at usullari – chizish, bo‘yash, shakllantirish – bo‘yicha mustahkam poydevor keyinchalik raqamli san’atni ham o‘zlashtirishga zamin yaratadi.
O‘qituvchilikka xos bo‘lgan ta’lim berish metodlarini bilish, didaktik tamoyillardan xabardor bo‘lish, o‘quvchilarning yosh va individual xususiyatlarini hisobga olib dars jarayonini loyihalay olish muhim. Bo‘lajak o‘qituvchi metodik innovatsiyalarga ochiq bo‘lishi, an’anaviy va noan’anaviy (nostandart) usullarni uyg‘un qo‘llay olishi kerak. Zero, nostandart fikrlash – bu masalalarga noodatiy yechim topa olish, ijodiy yondashuv ko‘nikmasidir.
Zamonaviy san’at ta’limida texnologiyadan foydalanish ko‘nikmasi endi ixtiyoriy emas, balki shartga aylanmoqda. Bo‘lajak o‘qituvchi kompyuter grafikasi, raqamli tasviriy san’at dasturlari (Adobe Photoshop, CorelPainter, Blender va h.k.)ni amaliyotda qo‘llay olishi lozim. Raqamli vositalar ta’lim jarayonini boyitishi va yangi avlod o‘quvchilari uchun qiziqarli qilishiga e’tibor qaratiladi. Shuningdek, o‘qituvchi raqamli platformalar orqali masofaviy dars o‘tish, onlayn ta’lim resurslaridan foydalanish, virtual sinf va masofaviy hamkorlik kabi ko‘nikmalarga ham ega bo‘lishi zarur.
Kelajakda sun’iy intellekt (SI) ta’limning ajralmas qismiga aylanishi kutilmoqda. Bo‘lajak pedagog SI vositalari yordamida o‘quvchilarning o‘zlashtirishini kuzatish, individual ta’lim yo‘nalishlarini taklif qilish yoki badiiy ijod jarayonida SI (masalan, generativ grafik dasturlar)dan foydalana olishni bilib olishi kerak. Masalan, sun’iy intellekt dasturlari yordamida talabalarning rasmlari yoki dizaynlariga avtomatik tahlil berish, ularning kuchli va ojiz tomonlarini ko‘rsatish imkoniyati paydo bo‘lmoqda – bu esa o‘qituvchiga baholash va yakka tartibda ishlashda ko‘maklashadi.
Tasviriy san’at o‘qituvchisi nafaqat o‘zi ijodkor bo‘lishi, balki o‘quvchilarda ham ijodiy tafakkurni rivojlantira olishi kerak. U yangicha g‘oyalarni qo‘llab-quvvatlaydi, o‘quvchilarni erkin va mustaqil ijod qilishga rag‘batlantiradi. Bugungi kunda kreativ iqtisodiyot tez rivojlanmoqda, shu sababli san’at darslarida faqat tayyor bilim berish emas, balki o‘quvchilarga ijodiy muammolarni hal qilish ko‘nikmasini singdirish muhimdir.
O‘quvchilarga ijodiy topshiriqlar berishda ularda tanqidiy fikrlashni shakllantirish lozim. Bo‘lajak pedagog san’at asarlarini tahlil qilish, san’at tarixidan xulosalar chiqarish, zamonaviy san’atdagi tendensiyalarni muhokama qila olish kabi qobiliyatlarni o‘zida rivojlantirishi va talabalarga o‘rgatishi zarur. Tanqidiy fikrlash va muammo yechish bugungi kunda barcha fanlarda dolzarb bo‘lib, san’at darslari bunda yaxshi maydon yaratadi.
Kelajak o‘qituvchisi samarali kommunikativ bo‘lishi, turli yoshdagi va qiziqishdagi odamlar bilan til topisha olishi kerak. Dars jarayonida o‘quvchilar bilan ochiq muloqot o‘rnata olish, ularni guruh bo‘lib ishlashga yo‘naltirish muhim. San’at ta’limida hamkorlik (masalan, birgalikda loyiha yaratish, ko‘rgazma tashkil etish) ijodiy jarayonning bir qismidir. Shuningdek, o‘qituvchi ota-onalar, hamkasblar, mahalliy san’at hamjamiyati bilan aloqalarni o‘rnata olishi ham zarur.
O‘zbekistonda o‘qituvchi milliy san’atimiz tarixi va an’analari, madaniy merosimiz haqida chuqur tushunchaga ega bo‘lishi lozim. U darslarda milliy o‘ziga xoslikni ta’kidlay olishi, xalqimizning boy badiiy an’analarini zamonaviy ta’lim bilan uyg‘unlashtirishi zarur. Bu, bir tomondan, o‘quvchilarda milliy iftixor tuyg‘usini oshirsa, ikkinchi tomondan, jahon san’ati kontekstida o‘ziga xos maktabni shakllantirishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, o‘qituvchi boshqa xalqlarning san’ati va madaniyatini ham hurmat qilishi, globallashuv davrida madaniy muloqotga ochiq bo‘lishi kerak.
Kelajak o‘qituvchisi doimo o‘z ustida ishlaydigan, yangiliklarga moslasha oladigan bo‘lishi lozim. Ta’lim texnologiyalari, dasturlar va san’atdagi trendlar tez almashayotganini hisobga olib, pedagog uzluksiz o‘qib-o‘rganishga tayyor turishi darkor. Magistratura bosqichida yoki amaliyot davomida olgan bilimlari bilan cheklanib qolmay, mustaqil ravishda malaka oshirish, onlayn kurslarda o‘qish, tajriba almashish orqali doimiy rivojlanish kelajak o‘qituvchisining sifat belgilaridan biridir.
Yuqorida sanab o‘tilgan kompetensiyalar zamonaviy o‘qituvchiga qo‘yilayotgan talablardan kelib chiqadi. Kelajak o‘qituvchisi – bu milliy va jahon tajribasini chorrahasida turib, har ikki tomondan eng yaxshi jihatlarni o‘zida mujassamlashtirgan pedagogdir.
Xusan Muratov
Tasviriy san'at va dizayn kafedrasi dotsenti
