"O'zbekistonda amalga oshirilayotgan tub iqtisodiy islohotlarda o'z aksini topgan iqtisodiy siyosat kuchli suveren davlatni shakllantirish uchun mustahkam moddiy asoslarni yaratishga qaratilgan. Bizning maqsadimiz demokratik, adolatli va fuqarolik jamiyatini shakllantirishdir. Bu bizning ezgu orzuimiz, strategiyamizdir".

O'zbekiston demokratik islohotlarni amalga oshirib, fuqarolik jamiyati qurishga intilmoqda. Bu shuni anglatadiki, ko'plab vazifalar va boshqaruv funktsiyalari bevosita odamlar tomonidan amalga oshiriladi va o'zini o'zi boshqarish organlari rivojlanadi. "Fuqarolik jamiyati" va "jamiyat" tushunchalari bir xil emas. Jamiyat-bu davlatning barcha belgilarini o'z ichiga olgan odamlar jamoasi. Fuqarolik jamiyati-bu jamiyatning bir qismi, davlat organlari va boshqaruvidan tashqaridagi hokimiyatning bir qismi. Fuqarolik jamiyatining rivojlanish darajasi siyosiy va jamoat tashkilotlaridagi fuqarolar birlashmasi darajasi, siyosiy va jamoat tashkilotlarining ta'siri va rivojlanish darajasi bilan belgilanadi.

O'zbekiston tarixida mustaqillik yillari, ayniqsa, o'tgan davrdan farqli o'laroq, mamlakatda inson huquqlari va erkinligini kafolatlash uchun zarur shart-sharoitlar yaratilgani bilan ajralib turadi. O'zbekistonda inson huquqlari va erkinligini kafolatlaydigan huquqiy mexanizm yaratilgan. Parlament qarorlari qonuniga teng 300 dan ortiq qonunlar, fuqarolarning huquqlarini aks ettiruvchi, himoya qiluvchi va ularning turli sohalardagi faoliyatini tartibga soluvchi 1,5 mingdan ortiq prezident farmonlari va Vazirlar Mahkamasining qarorlari qabul qilingan.

O'zbekistonda inson huquq va erkinliklariga oid qator xalqaro hujjatlar e'tirof etilgan. "Inson huquqlari deklarasiyalari"," iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to'g'risidagi xalqaro Pakt"," xalqaro Pakt va fuqarolik va siyosiy huquqlar to'g'risidagi ixtiyoriy protokol " ularga tegishli. O'zbekiston BMT kotibiyatining 21 ta yirik paktlari va Konventsiyalariga qo'shildi.

Oliy Majlisning inson huquqlari bo'yicha vakili saylandi. Uning faoliyat sohasi "inson huquqlari bo'yicha vakil (Ombudsman) to'g'risida"gi qonun bilan belgilandi. Rais BMTning inson huquqlari markazi, demokratik institutlar idorasi va EXHTning inson huquqlari bo'yicha idorasi bilan yaqin hamkorlikda ishlaydi.

O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "O'zbekiston Respublikasining inson huquqlari bo'yicha Milliy markazini tashkil etish to'g'risida" gi Farmoniga binoan O'zbekiston Respublikasining inson huquqlari bo'yicha Milliy markazi tashkil etildi. U umume'tirof etilgan xalqaro huquqiy normalarni amalga oshirish strategiyasini ishlab chiqadi, xalqaro va milliy tashkilotlar bilan hamkorlikni rivojlantiradi.

O'zbekiston demokratik jamiyat uchun Konstitusiyada belgilab berilgan fuqarolarning ovoz berish va saylanish huquqining asosiy printsiplariga muvofiq saylov tizimini yaratdi[5]. "Fuqarolarning tanlash huquqining kafolatlari to'g'risida" gi Qonunning qabul qilinishi saylovchilar huquqlarini kafolatlovchi muhim huquqiy hujjatga aylandi. Boshqa mamlakatlarning saylov tizimida bunday qonun yo'q.

Mustaqillik yillarida mamlakatimizda siyosiy partiyalar va jamoat tashkilotlarini tashkil etish va faoliyat yuritishning huquqiy asoslari yaratildi.

Respublika parlamenti tomonidan "Jamoat tashkilotlari to'g'risida ", "Erkinlik va diniy tashkilotlar to'g'risida", "kasaba uyushmalarining huquqlari va kafolatlari to'g'risida", "siyosiy partiyalar to'g'risida" qonunlarining qabul qilinishi fuqarolik jamiyatini asoslashdagi manba hisoblanadi.

O'zbekistonda bir qator jamoat tashkilotlari ham faoliyat yuritmoqda. Masalan: O'zbekistondagi kasaba uyushmalari jinsi, dini, irqi va millatidan qat'i nazar, turli kasb vakillarini ixtiyoriy asosda birlashtiradi. Barqaror fuqarolik jamiyatini shakllantirish uzoq jarayondir. Bu jarayonda davlat hokimiyati ham, jamoat tashabbusi ham faol rol o'ynashi kerak, ikkinchisi esa etakchilik qiladi. Fuqarolik jamiyati-bu faol ishtirok etadigan jamiyat. Siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy dasturlarni ishlab chiqishda ishtirok etish, hokimiyatning barcha tarmoqlari faoliyatini nazorat qilish, qonun hujjatlarini ekspertizadan o'tkazish, davlat va munisipal hokimiyat organlari bilan o'zaro hamkorlik va hamkorlik etuk fuqarolik jamiyati o'rnatilgan demokratik siyosiy tizimda hal qilishga chaqirilgan vazifalarning kichik bir qismidir. 

Tarixiy tajriba va zamonaviy kun tartibi shuni ko'rsatadiki, hozirgi siyosiy muammolarni samarali hal qilishga qodir kuchli markazlashgan hukumatga intiladi. Biroq, bugungi kunda hukumat shakllanishiga sezilarli ta'sir ko'rsatmoqda[1].

Fuqarolik jamiyati ko'p qirrali hodisadir. U ko'plab institutlardan iborat: fuqarolik tashkilotlari, manfaatlar birlashmalari, fuqarolik ekspertizasi, fuqarolik nazorati organlari va boshqalar. Fuqarolik jamiyatining tarkibiy qismlari orasida fuqarolik jamiyatining mustahkam doirasini shakllantirishning asosiy elementi bo'lgan fuqarolik tashabbuslari alohida o'rin tutadi.

Fuqarolik tashabbusi-bu fuqarolarning xohish-irodasini jamoaviy ifoda etish shakli bo'lib, u orqali aholining ma'lum bir guruhining fikri javob olish uchun vakolatli davlat va shahar hokimiyatiga etkaziladi[4]. Fuqarolik tashabbusi nafaqat ma'lum bir jamoat guruhining fikrini vakolatli organga etkazish uchun mo'ljallangan fuqarolarning irodasini jamoaviy ifoda etish shakli sifatida ko'rib chiqilishi mumkin. Fuqarolik tashabbusi, shuningdek, jamoaviy harakatlarning bir shakli bo'lib, uning maqsadi inson va fuqaroning qonuniy huquq va erkinliklarini himoya qilish, shuningdek, dolzarb va o'tkir ijtimoiy masalalarni hal qilishdir. 

Ijtimoiy hayot-bu o'z ichidagi turli xil aloqalar va munosabatlar majmuasidir. Jamiyat hayotining barcha sohalarini to'liq tartibga solish haqiqatga to'g'ri kelmaydi. Shuning uchun vaqti-vaqti bilan davlat va jamiyat o'rtasidagi munosabatlarda qarama-qarshilik mavjud. Davlat va fuqarolik jamiyati o'rtasida samarali aloqa kanallari yo'qligi sababli keskin va ba'zan ziddiyatli vaziyatlar yuzaga keladi. Bunday sharoitda fuqarolik tashabbuslari birinchi o'ringa chiqadi. Ularni tashkil qilish uchun uzoq vaqt kerak emas muayyan strategiyalar va harakatlar variantlarini rejalashtirish kerak. Fuqarolik tashabbuslarining paydo bo'lishining sabablari.

1. Davlat e'tibor bermaydigan yoki hali hal qilmagan ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy yoki boshqa muammolarni hal qilish zarurati mavjud.

2. Muayyan ijtimoiy guruhning qonuniy huquq va erkinliklarini himoya qilish istagi (yoki davlat tomonidan buzilgan huquqlarni tiklash).

3. Aholining ijtimoiy sohada yashash sharoitlarini yaxshilash istagi: uy-joy kommunal xo'jaligi, xavfsizlik, madaniyat.

4. Xulq-atvorning motivlari (muhtojlarga beg'araz yordam, aholining turli guruhlari huquqlarini himoya qilish) va boshqalar.

Hududiy printsipga ko'ra, fuqarolik tashabbuslarini quyidagilarga bo'lish mumkin:

- mahalliy;

- shahar;

- mintaqaviy;

Shunday qilib, hukumat va jamiyat o'rtasidagi o'zaro munosabatlarning tabiati va modellarini tahlil qilib, xulosa qilishimiz mumkinki, bunday o'zaro ta'sirning sifati davlat organlarining jamoat tuzilmalarining fikrini tinglash va eshitishga tayyorligiga, shuningdek jamoat birlashmalarining hokimiyat bilan aloqa o'rnatish va o'z pozisiyalarini himoya qilish qobiliyatiga bog'liq. Fuqarolik tashabbuslari jamiyatni o'z manfaatlarini davlat tuzilmalariga o'tkazish, shuningdek, uning qonuniy huquqlari va kafolatlangan erkinliklarini himoya qilishga safarbar etishning eng muhim omili hisoblanadi.

Odamlarning fuqarolik tashabbuslarida ishtirok etishi ularni tarbiyalashga, o'zlarini tashkil etish qobiliyatini oshirishga, hamkorlik va ijtimoiy mas'uliyatli xulq-atvor ko'nikmalarini shakllantirishga yordam beradi.

Fuqarolik tashabbuslari aholini ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy qo'llab-quvvatlash tizimini takomillashtirishga, shuningdek, mansabdor shaxslar tomonidan qabul qilinadigan boshqaruv qarorlari sifatini oshirishga yordam beradi. Faol fuqarolik ishtiroki jamiyati shakllanmoqda, uning asosiy vazifasi hokimiyatga qarshi turish emas, balki u bilan sheriklik aloqalarini o'rnatishdir. Fuqarolik tashabbuslari ommaviy ijtimoiy-siyosiy harakatlar va tashkilotlar faoliyati uchun qulay sharoit yaratadi. Fuqarolik jamiyatining shakllanishi ko'p jihatdan fuqarolik tashabbuslarini rivojlantirishga va ularning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va boshqa dolzarb muammolarni yanada hal qilishda ishtirok etish darajasini oshirishga bog'liq[3].

O'zbekiston ommaviy axborot vositalari uchun huquqiy bazani yaratish bo'yicha qator chora-tadbirlarni amalga oshirdi. Birinchidan, Konstitusiyada ommaviy axborot vositalarining erkinligi, ularning qonunga muvofiq faoliyati va tsenzuraga yo'l qo'yilmasligi qayd etilgan. Bir qator qonunlarning qabul qilinishi, shu jumladan "Nashriyotlar faoliyati to'g'risida" gi qonun, "mualliflik huquqi va boshqa huquqlar to'g'risida"gi qonun, "axborot olish kafolatlari erkinligi to'g'risida" gi qonun," jurnalistlar faoliyatini himoya qilish to'g'risida"gi qonun, "ommaviy axborot vositalari to'g'risida" gi qonun ommaviy axborot vositalarining demokratik jamiyatga mos keladigan huquqiy asoslarini belgilab berdi.

Mustaqillik yillarida Oliy Majlis tomonidan qabul qilingan prezident farmonlari, hukumat qarorlari, qonunlar ommaviy axborot vositalarining "to'rtinchi hokimiyat" darajasida faoliyat yuritishi uchun sharoit yaratmoqda."

Mustaqillik yillarida nafaqat o'zbeklar, balki boshqa xalq va elatlar o'rtasida ham etnik-madaniy asosda birlashish jarayonlari sodir bo'ldi. Milliy madaniyat markazlari paydo bo'ldi. 

Nega bu ulkan islohotlarning barchasi hayotimizda amalga oshirilmoqda? Davlat qurilishi, jamiyatni demokratik yangilash, iqtisodiyotni erkinlashtirish, ma'naviy-ma'rifiy ishlar, bir so'z bilan aytganda, oldimizda turgan barcha muammo va vazifalarni hal etishda bu tamoyilni hech qachon unutmasligimiz kerak. Islohotlar islohotlar uchun emas, birinchi navbatda inson manfaatlarini ta'minlash uchundir. Darhaqiqat, bugun qaysi soha va sohaga murojaat etmaylik, paxtachilik yoki g'allachilik, ijtimoiy hayot, yangi ob'ektlar qurish yoki shahar va qishloqlarni obodonlashtirish, pirovardida yurtimizda yashayotgan odamlar uchun hamma narsa qilinayotganiga aminmiz."

Demak, demokratik jamiyatning asosiy namoyandasi inson, uning huquq va erkinliklari bo'lib, O'zbekiston yangi jamiyat qurish jarayonida jamiyatning barcha sohalarida amalga oshirilayotgan izchil islohotlar buni tasdiqlaydi.

Adabiyotlar ro'yxati

1. Inson va uning vorislari, erkinliklar, Manfaatlarlar eng yuqori baholanadi. // - T.: O'zbekiston, 2005.

2. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.- T.: O'zbekiston, 2001.

3.Konstitutsiyaviy huquq. Entsiklopedik lug'at. Moskva: Norma, 2001.

4. Miryasova O. Bu haqda nima deb o'ylaysiz? URL: http://www.rpk.len.ru/theory men emasman.

5. Nikovskaya L. I. Fuqarjlik tashabbus ko'rsatdi va modernizatsiya qildi. Moskva: S, 2011.